Powiat janowski
powiat | |||||||
| |||||||
Państwo | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||||
TERC |
0605 | ||||||
Siedziba | |||||||
Starosta | |||||||
Powierzchnia |
875,34 km² | ||||||
Populacja (31.12.2020) • liczba ludności |
| ||||||
• gęstość |
52,2 os./km² | ||||||
Urbanizacja |
24,67% | ||||||
Tablice rejestracyjne |
LJA | ||||||
Adres urzędu: ul. J. Zamoyskiego 5923-300 Janów Lubelski | |||||||
Szczegółowy podział administracyjny | |||||||
| |||||||
Położenie na mapie województwa | |||||||
Strona internetowa |
Powiat janowski – powiat w Polsce (województwo lubelskie), reaktywowany w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Janów Lubelski.
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]W skład powiatu wchodzą:
- gminy miejsko-wiejskie: Janów Lubelski, Modliborzyce
- gminy wiejskie: Batorz, Chrzanów, Dzwola, Godziszów, Potok Wielki
- miasta: Janów Lubelski, Modliborzyce
Położenie i środowisko geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Powiat janowski jest jednym z 24 powiatów województwa lubelskiego. Położony jest w jego południowo-zachodniej części, granicząc z powiatami: kraśnickim, lubelskim, biłgorajskim, niżańskim i stalowowolskim. Położenie geograficzne wyznaczają współrzędne: szerokość 50°55' N północny kraniec (Wola Studzieńska) i 50°34' N południowy kraniec (Kiszki); długość 22°09' E zachodni kraniec (Maliniec-Siembidy) i 22°09' E wschodni kraniec (Kocudza Trzecia).
Historia
[edytuj | edytuj kod]Powiat janowski istniał w latach 1866–1945[2], 1956–1975 i od 1999 roku.
1866–1919
[edytuj | edytuj kod]W latach 1810–1866 tereny dzisiejszego powiatu janowskiego leżały na pograniczu powiatów tarnogrodzkiego i kraśnickiego obwodu zamojskiego (w 1866, bez żadnych zmian terytorialnych, dotychczasowe powiaty przemianowano na okręgi, a obwód na powiat). W związku z ustanowieniem Zamościa twierdzą i objęciem administracją czysto wojskową w 1820 urzędy cywilne zaczęto przenosić do mającego centralne położenie Janowa Lubelskiego[3].
Ukaz carski z 19 (31) grudnia 1866 całkowicie zmienił podział administracyjny guberni lubelskiej, a w szczególności utworzył w niej powiat janowski. W jego skład weszło:
- 6 miast: Annopol, Janów, Kraśnik, Modliborzyce, Urzędów i Zaklików
- 18 gmin: Brzozówka, Chrzanów, Dzierzkowice, Gościeradów, Janiszów, Modliborzyce, Olbięcin, Ostrów, Potok Wielki, Rachów, Stróża, Studzianki, Świeciechów, Wilkołaz, Zakrzówek, Zdziechowice, Zdziłowice i Zofianka.
W latach 1869–1870 Annopol, Modliborzyce, Urzędów i Zaklików utraciły prawa miejskie[4]. Annopol przyłączono do gminy Rachów, Modliborzyce – do gminy Modliborzyce, Urzędów – do gminy Ostrów z jednoczesną zmianą jej nazwy na Urzędów, Zaklików – do gminy Zdziechowice (zamienionej kilka lat później na gminę Zaklików)[5]. Powiat obejmował powierzchnię 2597 km² i liczył ponad 75.000 mieszkańców.
Po utworzeniu w 1912 guberni chełmskiej do powiatu janowskiego włączono północną część dotychczasowego powiatu biłgorajskiego i zachodnie skrawki dotychczasowego powiatu zamojskiego. Okupanci austriaccy przywrócili podział administracyjny z 1912 roku.
1919–1945
[edytuj | edytuj kod]Po odzyskaniu niepodległości w 1919 powierzchnia powiatu janowskiego zmalała do 1783 km². Administracyjnie powiat dzielił się na 2 gminy miejskie i 14 gmin katastralnych:
- gminy miejskie: Janów i Kraśnik,
- gminy katastralne: Annopol, Brzozówka, Chrzanów, gmina Dzierzkowice, gmina Gościeradów, Kawęczyn, Kosin, Modliborzyce, Potok Wielki, Trzydnik, Urzędów, Wilkołaz, Zaklików i Zakrzówek
17 lutego 1926 roku w powiecie janowskim utworzono wiejską gminę Batorz[6]. W 1928 i 1939 roku zmieniono granice miasta Kraśnik[7][8].
Od końca lat 20. do 1932 starostą powiatowym był mjr Leon Zamecznik[9][10].
Na skutek zniszczeń II wojny światowej oraz z powodu aktywnego lokalnego ruchu oporu, Niemcy przenieśli stolicę powiatu do Kraśnika, tworząc w Janowie tzw. Landkomissariat (filię starostwa). 9 sierpnia 1945 roku oficjalnie zniesiono powiat janowski a z jego obszaru utworzono powiat kraśnicki z siedzibą w Kraśniku[11].
1956–1972
[edytuj | edytuj kod]1 stycznia 1956, 15 miesięcy po wprowadzeniu gromad w miejsce dotychczasowych gmin 29 września 1954, w województwie lubelskim ponownie utworzono powiat janowski. W skład odtworzonego powiatu janowskiego weszły 1 miasto i 16 gromad wyłączonych z dwóch ościennych powiatów tegoż województwa[12]:
- z powiatu kraśnickiego:
- miasto Janów Lubelski
- gromady Biała, Chrzanów, Godziszów, Kawęczyn, Krzemień, Łada, Modliborzyce, Potoczek, Potok Wielki, Stojeszyn, Wierzchowiska, Wolica i Zdziłowice
- z powiatu biłgorajskiego:
- gromady Dzwola, Kocudza i Momoty Górne.
- z gromady Błażek powiatu kraśnickiego wyłączono wieś Piłatka i włączono ją do gromady Zdziłowice powiatu janowskiego[13],
- z gromady Polichna Dolna powiatu kraśnickiego wyłączono kolonię Stojeszyn i włączono ją do gromady Stojeszyn powiatu janowskiego[13],
- miejscowości Łążek Ordynacki, Momoty Jakubowe i Gierłachy wyłączono z gromady Domostawa w powiecie niżańskim województwa rzeszowskiego i włączono do gromady Biała powiatu janowskiego[14].
1 stycznia 1958[15]:
- z powiatu kraśnickiego do powiatu janowskiego przeniesiono gromadę Potok-Stany,
- z gromady Tokary powiatu krasnostawskiego wyłączono wieś i kolonię Otrocz i włączono je do gromady Chrzanów powiatu janowskiego.
1973–1975
[edytuj | edytuj kod]1 stycznia 1973 roku zniesiono gromady i osiedla a w ich miejsce reaktywowano gminy[16]. Powiat janowski podzielono na 1 miasto i 6 gmin[17]:
- miasto Janów Lubelski
- gminy Chrzanów, Dzwola, Godziszów, Janów Lubelski, Modliborzyce i Potok Wielki
Tego samego dnia z powiatu kraśnickiego do powiatu janowskiego przełączono obszar sołectwa Zarajec[18].
1975–1998
[edytuj | edytuj kod]Po reformie administracyjnej obowiązującej od 1 czerwca 1975 roku całe terytorium zniesionego powiatu janowskiego weszło w skład nowo utworzonego województwa tarnobrzeskiego[19].
1 września 1977 roku zniesiono gminę Chrzanów (jej obszar włączono do gminy Dzwola)[20], ale już z dniem 1 października 1982 roku gmina Chrzanów została reaktywowana[21]. 1 grudnia 1979 roku do Janowa Lubelskiego włączono wieś Biała Poduchowna, osadę Obrówka i część obszaru wsi Ruda z gminy Janów Lubelski[22]. 1 stycznia 1984 roku do gminy Janów Lubelski włączono część obszaru wsi Krzemień Drugi (o powierzchni 357 ha) z gminy Dzwola[23]. 1 stycznia 1992 roku miasto Janów Lubelski i gminę wiejską Janów Lubelski połączono we wspólną gminę miejsko-wiejską[24].
Po 1999 roku
[edytuj | edytuj kod]Wraz z reformą administracyjną z 1999 roku w nowym (większym) województwie lubelskim przywrócono powiat janowski o granicach podobnych do tych z początku 1975 roku; powiat został zwiększony jedynie o gminę Batorz, która do maja 1975 roku była w powiecie kraśnickim a następnie do 1998 roku także w województwie tarnobrzeskim[25].
1 stycznia 2014 r. Modliborzyce odzyskały prawa miejskie, równocześnie gmina Modliborzyce stała się gminą miejsko-wiejską.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Liczba ludności (dane z 31 grudnia 2020[26]):
Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
osób | % | osób | % | osób | % | |
Ogółem | 45 142 | 100 | 22 724 | 50,34 | 22 418 | 49,66 |
Miasto | 13 120 | 29,06 | 6713 | 14,87 | 6407 | 14,19 |
Wieś | 32 022 | 70,94 | 16 011 | 35,47 | 16 011 | 35,47 |
- Piramida wieku mieszkańców powiatu janowskiego w 2014 roku[27].
Według danych z 31 grudnia 2020 roku[26] powiat zamieszkiwało 45 142 osób.
Stopa bezrobocia
[edytuj | edytuj kod]We wrześniu 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 1 900 osób, a stopa bezrobocia 8,1%[28]
Starostowie janowscy
[edytuj | edytuj kod]Na podstawie źródła[29]:
- Tadeusz Flis (1 stycznia 1999 – 6 listopada 2000)
- Ryszard Karwatowski (6 listopada 2000 – 15 listopada 2002)
- Bolesław Gzik (15 listopada 2002 – 27 listopada 2006)
- Zenon Sydor (27 listopada 2006 – 2 grudnia 2010)
- Jerzy Bielecki (2 grudnia 2010 – 25 października 2015)
- Grzegorz Pyrzyna (21 listopada 2015 – 23 listopada 2018)
- Artur Pizoń (23 listopada 2018 – nadal)
Sąsiednie powiaty
[edytuj | edytuj kod]- powiat kraśnicki
- powiat lubelski
- powiat biłgorajski
- powiat niżański (podkarpackie)
- powiat stalowowolski (podkarpackie)
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Podział administracyjny Polski (1950–1957)
- podział administracyjny Polski 1957–1975
- powiaty w Polsce od 1945
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20] .
- ↑ Informacje o historii z tego okresu zostały pobrane głównie z Internetowego Serwisu Powiatu Janowskiego
- ↑ Władysław Ćwik, Jerzy Reder Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1977, s.84
- ↑ Ćwik, Reder Lubelszczyzna..., s.111
- ↑ Wit Szymanek Z dziejów powiatu janowskiego i kraśnickiego w latach 1474–1975, Stowarzyszenie Dom Europa, b.m.w. 2003, s.20
- ↑ Dz.U. z 1926 r. nr 17, poz. 96
- ↑ Dz.U. z 1928 r. nr 47, poz. 459
- ↑ Dz.U. z 1939 r. nr 23, poz. 147
- ↑ Rys historyczny powiatu janowskiego. powiatjanowski.pl, 2007-04-02. [dostęp 2015-11-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-25)].
- ↑ Ruch służbowy. „Lubelski Dziennik Wojewódzki”, s. 318, Nr 14 z 16 czerwca 1932.
- ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 26, poz. 159
- ↑ Dz.U. z 1955 r. nr 45, poz. 296
- ↑ a b Dz.U. z 1957 r. nr 8, poz. 28
- ↑ Dz.U. z 1957 r. nr 8, poz. 29
- ↑ Dz.U. z 1957 r. nr 59, poz. 309
- ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
- ↑ Polska – Zarys encyklopedyczny. PWN, 1974
- ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 324
- ↑ Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92
- ↑ Dz.U. z 1977 r. nr 27, poz. 116
- ↑ Dz.U. z 1981 r. nr 26, poz. 139 oraz Dz.U. z 1982 r. nr 23, poz. 165
- ↑ Dz.U. z 1979 r. nr 26, poz. 155
- ↑ Dz.U. z 1986 r. nr 70, poz. 314
- ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397
- ↑ Dz.U. z 1998 r. nr 103, poz. 652
- ↑ a b Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2020). GUS. [dostęp 2021-08-26]. (pol.).
- ↑ Powiat janowski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu września 2019 r. [online], stat.gov.pl [dostęp 2019-11-27] (pol.).
- ↑ Rafał Rudka (red.): Słownik biograficzny współczesnych starostów. T. III: Starostowie województwa lubelskiego. Warszawa: Związek Powiatów Polskich, 2023, s. 20. ISBN 978-83-62251-82-7. [dostęp 2023-08-30].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Baranowski Ł. Z.: Ziemia janowska – Między Lasami Janowskimi, a Wzgórzami Roztocza, Wyd. Atut Biuro Promocji, Zamość 2011, ISBN 978-83-89797-32-2